De Mortelen heeft betrekking een laag gebied ten noorden van de Midden-Brabantse dekzandrug. Hierdoor was en is het een kwelgebied met veel leem in de bodem.

Dit gebied was te drassig om intensief bewoond te worden. Ook heden treft men er nog weinig bewoning aan.

De inzijggebieden ten noorden van de dekzandrug maar ten zuiden van De Mortelen daarentegen waren droger en hier werd Romeins en Merovingisch aardewerk aangetroffen. Denkbaar is dat deze gebieden continu bewoond zijn geweest, al zijn schriftelijke bronnen pas uit de 10e en 11e eeuw bekend. Het betreft de buurtschappen Notel, Aarle, Hersel en Hedel. De akkertjes rond deze nederzettingen groeiden aaneen tot grote akkercomplexen, waar vanaf de hoge middeleeuwen een esdek ontstond. In de eigenlijke Mortelen zijn dergelijke bodems niet aanwezig.